Da li ste znali da su neki Nobelovci prodali svoje medalje, dok su drugi do priznanja stigli tek nakon burnih rasprava u naučnim krugovima? Da li su neka “otkrića” kasnije demantovana, a pojedini naučnici ostali uskraćeni za zasluženo priznanje?
U sedmici kada počinje objavljivanje ovogodišnjih dobitnika Nobelovih nagrada, donosimo vam sedam fascinantnih činjenica i priča koje otkrivaju manje poznatu stranu najprestižnijeg svjetskog priznanja.
1️⃣ Porodična tradicija porodice Curie – nauka u genima
Porodica Curie ostaće zauvijek upisana u istoriju nauke. Maria Sklodowska-Curie i dalje je jedinstvena – jedina osoba koja je osvojila dvije Nobelove nagrade iz različitih prirodnih nauka: fizike (1903) i hemije (1911). Njena istraživanja radioaktivnosti i otkriće novih elemenata otvorila su vrata modernoj nuklearnoj fizici.
Porodična tradicija se nastavila kada je njena kćerka Irena Joliot-Curie, zajedno sa suprugom Fredericom, 1935. godine dobila Nobelovu nagradu za hemiju za otkriće vještačke radioaktivnosti. Dvije generacije, četiri Nobelovca – porodica Curie ostala je simbol naučne posvećenosti i genijalnosti.
2️⃣ Einstein i Mileva Marić – razvod sa Nobelovom garancijom
Jedna od zanimljivijih priča u pozadini Nobelovih nagrada tiče se Alberta Einsteina i njegove prve supruge, srpske matematičarke Mileve Marić.
U ugovoru o razvodu iz 1919. godine, Einstein je obećao Milevi da će joj prepustiti cjelokupni iznos buduće Nobelove nagrade — iako je u tom trenutku još nije ni dobio. Obećanje je ispunio dvije godine kasnije, kada je 1921. osvojio nagradu, a novac je prebačen Milevi, koja je time obezbijedila život u Švicarskoj sa sinovima.
Taj čin i danas se tumači kao znak poštovanja, ali i priznanje njenom doprinosu njegovom naučnom radu.
3️⃣ Einsteinov paradoks – nagrada da, ali ne za teoriju relativnosti
Iako je upravo teorija relativnosti proslavila Einsteina, Nobelov komitet dugo ju je smatrao previše teorijskom i špekulativnom. Godinama su odbijali da je priznaju kao naučno dokazanu.
Tek pod pritiskom javnosti, 1921. godine Einstein je dobio Nobelovu nagradu — ali ne za relativnost, već za objašnjenje fotoelektričnog efekta, koji je tada imao praktičnu primjenu i jasne dokaze. U obrazloženju nagrade teorija relativnosti čak nije ni pomenuta.
4️⃣ Mit o matematici i “ljubomornom osnivaču”
Često se može čuti legenda da Alfred Nobel nije uveo nagradu za matematiku jer ga je navodno supruga prevarila sa matematičarem.
Ipak, riječ je o mitu — Nobel nikada nije bio oženjen. Pravi razlog najvjerovatnije je u njegovom pragmatičnom pogledu na nauku. Smatrao je da matematika, iako važna, nema neposrednu korist za “dobrobit čovječanstva”, pa je nije uključio u svoj testament.
5️⃣ Zaboravljene naučnice – nepravda prema ženama u nauci
Iako je svijet nauke napredovao, historija Nobelove nagrade pokazuje koliko su žene često bile zanemarene.
Primjer je Lise Meitner, ključna u otkriću nuklearne fisije, dok je 1944. godine nagradu dobio samo njen kolega Otto Hahn.
Slično se dogodilo i Jocelyn Bell Burnell, koja je otkrila pulsare – brzo rotirajuće neutronske zvijezde. Nagradu je 1974. dobio njen mentor Anthony Hewish, dok je ona ostala bez priznanja. Danas se ovi slučajevi navode kao simbol sistemske nepravde prema naučnicama.
6️⃣ Zlatne medalje na aukciji
Iako simbol prestiža, Nobelova medalja ponekad postaje predmet trgovine.
Medalja Francisa Cricka, dobitnika Nobelove nagrade za otkriće strukture DNK, prodata je 2013. godine na aukciji za više od dva miliona dolara, kako bi se pokrili poreski dugovi.
Njegov kolega James Watson učinio je isto godinu kasnije — prodao medalju za 4,8 miliona dolara, ali mu je kupac kasnije, iz poštovanja, medalju vratio.
7️⃣ Kada Nobel promaši – nagrade za pogrešna otkrića
Iako se smatra vrhuncem naučnog priznanja, ni Nobelova nagrada nije bez grešaka.
Jedan od najvećih promašaja desio se 1926. godine kada je Johannes Fibiger dobio nagradu za “otkriće” da parazitski crv izaziva rak – što se kasnije pokazalo netačnim.
Još kontroverzniji je slučaj Antonija Egasa Moniza, nagrađenog 1949. za izum lobotomije, metode koja se danas smatra brutalnom i štetnom.
U novije vrijeme, pojedina istraživanja nekih Nobelovaca povučena su zbog manipulacije podacima, ali nagrada, po pravilima, nikada nije oduzeta.
Nobelova nagrada je više od priznanja — to je priča o ljudskim uspjesima, greškama, ambicijama i strastima.
Iza svakog zlatnog medaljona krije se drama nauke i društva, ali i podsjetnik da je traganje za istinom neprekidan proces, čak i kada je nagrađeno najvišim priznanjem na svijetu.
Svijet je pun iznenađenja – od neobičnih svakodnevnih situacija do nesvakidašnjih priča koje nas ostave bez riječi. Ako volite ovakve teme koje vas natjeraju da zastanete i razmislite, ne propustite ostale članke u našoj kategoriji Zanimljivosti. Svakog dana vas čeka nešto novo i neočekivano!
